Waarom zeg je in het Nederlands een-en-dertig en bijvoorbeeld in het Engels thirty-one? Met andere woorden: waarom draaien wij de tientallen en eenheden om?
Deze vraag werd ons gesteld door een van onze bezoekers. Dat vroeg om een duik in onze talenkennis en in de historie van cijfers.
6.900 gesproken talen
Op de wereld bestaan ongeveer 6.900 gesproken talen en daarvan kent ongeveer een derde ook een geschreven vorm. Sommige hebben een heel klein verspreidingsgebied met maar enige tientallen sprekers. Elf talen zijn echte wereldtalen met een groot verspreidingsgebied en minstens honderd miljoen sprekers. Het zou dus regelrechte grootspraak zijn om te beweren dat wij weten hoe in al die talen de getallen worden uitgesproken of geschreven. Maar voor de meeste grote talen weten we dat wel. Die gebruiken bijna allemaal de volgorde tiental-eenheid.
Tweeëntwintig
Als voorbeeld nemen we het getal tweeëntwintig. Laten we eens kijken hoe dat in een aantal Europese talen wordt uitgesproken.
| Engels | twenty-two |
| Frans | vingt-deux |
| Italiaans | ventidue |
| Zweeds | tjugotvå |
| IJslands | tuttugu og tveir |
| Noors | tjueto |
| Pools | dwadzieścia dwa |
| Portugees | vinte e dois |
| Spaans | veintidós |
Het is even kijken, maar met enige moeite kun je de twee aan het einde wel herkennen en ook de vorm twenty/venti/vinte/vingt/veinte of tju/tjue/tuttugu voorop.
Er zijn maar een paar Europese talen die de zaak omdraaien, waaronder het Nederlands, Duits en Deens.
| Nederlands | eenentwintig |
| Duits | einundzwanzig |
| Deens | toogtyve (to-og-tyve) |
En nu: waarom?
In de Middeleeuwen lag de uitspraakvolgorde van tientallen en eenheden in Nederland nog niet echt vast. Soms werden eerst de tientallen genoemd (twintich ende vieu), soms eerst de eenheden (ses ende vijftich). Het laatste kwam echter vaker voor. We gebruikten toen nog Romeinse cijfers voor het schrijven van de getallen (XXII voor tweeëntwintig).
Pas in de zestiende eeuw vonden de Arabische cijfers die we nu schrijven (1, 2, 3, enz.) langzaam ingang. Die waren namelijk veel makkelijker om mee te rekenen. Probeer CXI en LXIV bijvoorbeeld maar eens op te tellen! Bovendien was het handig dat er een nul in voorkwam.
De meeste talen, waaronder het Engels, schaften met de komst van de Arabische cijfers de Germaanse uitspraakvolgorde af. Ze vonden het logischer om eerst het tiental te noemen en dan pas de eenheid.
Het Nederlands deed dat niet en dat is de reden waarom wij nog steeds eerst de eenheid en dan pas het tiental noemen.
Bronnen:
1000 talen van de wereld – Peter K. Austin (2009)
Diverse geschiedenisboeken, naslagwerken en internetpagina’s