Om maar even met de deur in huis te vallen: ik wist wel dat het bestond, maar niet dat het zo heette. Spoonerisme. Ik maak me er zelf namelijk heel vaak schuldig aan. Zo vaak, dat ze het hier op kantoor een naam hebben gegeven: het PassworD-syndroom (PassworD is de vertaalzus van Taaluilen). Zo heb ik het regelmatig over plikken en knappen, of soms ook knappen en plikken, en vertel ik een grieperige collega dat hij rinea lecta zijn bed in moet duiken. Ik vind een programma lekker draaglempelig en gebruik vaak de rechterknuismop.
Ik doe het niet met opzet. Echt niet. Ik verspreek me gewoon. Heb het niet eens in de gaten, totdat iemand zegt: “Hè? Wat zeg jij nou?” En vervolgens barst iedereen in lachen uit. Inclusief ikzelf, want soms is wat ik zeg vreselijk lachwekkend. Ook niet met opzet. Daarom is het des te grappiger.
Omdat me dit nogal eens gebeurt, is er door de jaren heen een lange lijst ontstaan van dit soort versprekingen. En het schijnt besmettelijk te zijn, want onlangs hoorde ik collega Paula zeggen: “Ik kom morgen een eertje uurder.” Je snapt het al: het is een vrolijke boel bij ons op kantoor. En misschien is het ook wel erfelijk. Mijn vader noemde bijvoorbeeld iets een scheetje beef en mijn broer ging een rondje blok fietsen. Mijn zoon had het over een truishoudhapje en lag te gieren van de lach bij het boelkloedig van Meneer Kaktus.
Dit verschijnsel heet een spoonerisme
Een spoonerisme is dus een verspreking waarbij je binnen een woord of een zinsnede letters of lettergrepen verwisselt. Je kunt het per ongeluk doen (zoals ik), maar ook met opzet. Dan is het een stijlfiguur. Een heleboel van die bewuste verwisselingen hebben al een vaste plek gekregen in het Nederlands:
hartzwarig → zwartharig
scheldgieters → geldschieters (Philip Freriks op Radio 1, 16 juli 2008)
onverklaarbaar bewoond → onbewoonbaar verklaard
versnelde verkering → verkeerde versnelling
met verkrachte eenden → met vereende krachten
heter boren → beter horen
heien en braken → breien en haken
mijn jeus neukt → mijn neus jeukt
met de baard tussen de stenen → met de staart tussen de benen
slaatje bla → blaadje sla
een scheetje beef → een beetje scheef
veelgevraagde stellen → veelgestelde vragen
dat zet geen doden aan de zeik → dat zet geen zoden aan de dijk
Henk Elsink had ooit een liedje Kleine Johanna (Jeine Klojanna) dat helemaal op dit soort verhaspelingen was gebaseerd.
En onlangs werd door Politie Team Hoofdwegen deze foto gemaakt:
Eponiem
De naam spoonerisme is afkomstig van de Engelse dominee en wetenschapper William Spooner (1844-1930). Het is dus een eponiem. Spooner verwisselde vaak letters. Zo zei hij eens tijdens een diner Let us drink to the queer old dean in plaats van op the dear old Queen.
Iets vergelijkbaars is een malapropisme, mogelijk vernoemd naar Mrs Malaprop uit een Engels toneelstuk. Daar hebben we ook een artikel over geschreven en nu ik mijn PassworD-syndroomlijst zo eens bekijk: daar maak ik me ook heel vaak schuldig aan … Gelukkig ik niet alleen.
Ik ben de tent van deze baas.
Hij zit in zwaar vaarwater.
Er gaat een lichtje rinkelen.
Een eitje van een cent.
Met een glashard gezicht.